A) Ailenin tanımı evrimi ve işlevleri :Ailenin bütün insan toplulukları için geçerli bir tanın ortaya koymak oldukça güçtür. Toplumlar kendi yapılarına bağlı olarak “Aile” kavramına farklı anlamlar yüklemektedir. Ailenin sosyal örgütlenmenin temel birimlerinden biri hatta “toplumun temel yapısı olduğu gerçektir. Aile anne, baba ve bağımlı çocuklardan oluşan bir kurumdur. Toplumsal bir kurum olan Ailenin yüzyıllar süren evrimi boyunca bir çok değişim geçirdiğini aile yapısıyla birlikte akraba ilişkilerinin, evlilik anlayışını ve genel olarak davranış kalıplarının da değiştiği görülmektedir. İlkel toplumlardan günümüze kadar olan evriminde “kabile, sop yada klan gibi iç içe girmiş ‘büyük aile’ den, büyükanne, büyükbaba, teyze, amca, hala gibi akrabaları içine alan “geniş aile” ye ve geniş aileden de sadece anne baba ve çocuklardan oluşan günümüzün “çekirdek ailesi” ne giden bir çizgi izlemektedir.

Toplumsal değişme sonucu kölelik ve feodallik ortadan kalkarken ailenin birimi de değişmiştir. Özgürlük ve demokrasi bilincinin gelişip yaygınlaşması ve kadınların ekonomik açıdan gittikçe etkin rol oynamaya başlamaları aile ilişkilerinin değişmesinde etkili olmuştur. 20.yy.ın ilk yarısından itibaren kadın-erkek eşitliliğinin dengeli hale gelmesiyle günümüz modern aile biçimi ortaya çıkmıştır.

Ailenin tanımı ve işlevi ile ilgili araştırmalara bakılırsa :

1940 lı yıllarda Amerikalı sosyolog “Kingsley Davis” aileyi aralarında kan bağı sebebiyle birbirine akraba olan bir grup insan olarak tanımlar. Diğer bir sosyolog “Molinowski” aileyi ;evlilik, kan bağı ve evlat edinme yoluyla birbirine bağlanmış ve birbirileriyle ailevi rollerine göre ilişki kurmuş olan grup olarak tanımlar. Birde ailenin özüne ilişkin çalışmalarında “Fitzpartrick ve Badzinski” (1985) evrensel aile tipini; kanbağı ile yapılanmış ve temel işlevi yeni doğan çocuklarını beslemek ve toplumsallaştırmak olan sosyal grup olarak tanımlamaktadır.

Ailenin anlamı ve işlevi ile ilgili ülkemizde yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen bulgular şunlardır:

Tezcan (1990) yaptığı araştırmada ailenin işlevlerini şöyle sıralamıştır.

a) Biyolojik: Sosyal ve yasalara uygun olarak uygun yolarla cinsel gereksinimleri karşılama ve üreme.

b) Ekonomik: Üyelerin gereksinimini giderebilecek kadar üretme.

c) Duygusal: Özellikle küçük çocuklara bakım ve sevgi

d) Koruma : Güvenlik, sağlık

e) Toplumsallaşma: Kültürel değerleri ve sosyal kodları çocuklara aktarma

f) Eğitim : Yeni kuşakları eğitme işlevleri.

Tokaç (1994) yaptığı araştırmada ailenin anlamını şöyle sıralar:

a) Neslin devamını sağlamak

b) Bireylerin sevgi ve şefkat gereksinimlerini giderebilecekleri bir ortam sağlamak.

c) Bireylere düzenli bir yaşam sağlamak

d) Bireylerin toplumla sağlıklı ilişkiler kurmasında köprü olmak.

gibi sonuçlar çıkarılmıştır.

B) Ailenin Sınıflama Ölçütleri: Etnografı ve etnolojinin getirdiği sayısız ve çeşitli örnekler tek bir aile tipolojisi kurulmasına olanak vermemekte, ayrıca çeşitli ölçütlerin kullanılmasını gerektirmektedir. Şimdi bu ölçüleri inceleyelim:

1) Aile içi egemenliğin anan yada baba da olma ölçütü : bu sınıflama ölçütünde toplumun yapısına bağlı olarak ortaya çıkan anne yada babanın veya her ikisinin de egemenliğine bağlı olan aile tipleri vardır.

a) Babaerkil Aile (Patriyarkol) : Babanın egemenliğine dayanan aile tipidir.

b) Anaerkil Aile (Matriyalkol) : Annenin egemenliğine dayanan aile tipidir.

c) Eşitlikçi Aile (Egaliter) :Hem annenin hem de banın eşit egemenliğine dayalı aile tipidir.

2) Evlenme biçimlerine bağlı sınıflama ölçütü: Bu ölçüt iki cins arasında oluşan evliliğe bağlı olarak ortaya çılan bir ölçüttür. Kendi içinde farklılaşmaktadır.

a) Evlenecek kişilerin sayısına bağlı olan sınıflama:

a-1) Monogami aile: Bir erkek ve bir kadının evliliği yada tek eşlilik olarak ifade edilen aile çeşidine denilir.

a-2) Poligami Aile (Polygamous Family): çok eşlilik anlamına gelen aile tipidir. Kendi içinde ikiye ayrılır. (Bu aile tipini ailenin bileşik tipleri bölümünde geniş bir şekilde değinilecektir.)

a-2-1) Polijini Ailesi (Polygynaus Family): bir erkeğin birden çok kadınla evliliği, çok karılık

a-2-2 ) Poliandri Aile (Polyandrous Family): Bir kadının birden çok erkekle evliliği çok kocalılık.

b) Akrabalık ilişkisine bağlı sınıflama: Bu sınıflamada akrabalık ilişkisine ve soyun izlenmesine bağlı aile sınıflamasıdır.Bu sınıflama üç kategoriye ayrılır.

b-1) Babasoylu aile (Patrilineor Descent):Burada yeni doğan bireyin sadece baba tarafından akrabalarıyla ilişkide bulunması ve baba soyunu izlemesi sonucu ortaya çıkan ailedir.

b-2) Ana soylu aile (Matriliear Descent): Burada yeni doğan bireyin sadece anne tarafından akrabalarıyla ilişkide bulunması ve anne soyunu izlemesi ile ortaya çıkan ailedir.

b-3) Hem anne hamda baba soylulu (Bilineler, Duble Descent): Yeni doğan bireyin hem anne hem de baba soyunu birlikte izlediği ve her iki taraf akrabalarıyla ilişkide bulunduğu ailedir.

c) Evli çiftin ikamet biçimine bağlı sınıflama: Bu sınıflamada yeni evli çiftlerin evlilik sonrası kadının ve erkeğin ailesine yakın veya birlikte olmasına dayalı ailedir. Bu durumda ikamet yeri olarak iki şekilde incelemek mümkündür.

c-1) Patrilokal Aile: Evlilik sonrası kadının baba evini bırakıp eşinin yani erkeğin anne-babası’nın evinde onlarla birlikte oturduğu aile tipidir.

c-2) Matrilokal aile: Patrilokal’in tam tersine erkeğin eşinin ailesinin evinde onlarla birlikte oturması sonucu ortaya çıkan ailedir. Ülkemizde “iç güvey” olarak adlandırılır.

Buraya kadar ki bölümde toplumların yapısına bağlı olarak ortaya çıkan aile çeşitlerini gördük. Bu tip aileler her toplumda görülmemektedir. Toplumdan topluma göre değişmektedir. Şimdi genel olarak çoğu toplumda bulunan “aile yapılarını” inceleyelim.

C) Aile Yapıları: sosyologların ve araştırmacıların yapmış olduğu araştırmalar sonucunda çoğu toplumda var olan önceki bölümde yer alan aile yapılarına nazaran daha evrensel olan aile yapıları vardır. Bunlar:

1) Çekirdek Aile: Biri anne-baba diğeri de çocuklar olmak üzere iki kuşağın içine alan en küçük aile birimidir. Geniş ailenin temelini oluşturduğu için çekirdek aile adı verilir. G.P.Murdack 250 toplum üzerinde yaptığı araştırmalar sonucu, çekirdek ailenin ya tek başına, yada ailenin bileşik tiplerinden birini oluşturan temel birim olarak bütün toplumlarda görüldüğünü ortaya koymuştur.Murdack çekirdek ailenin her zaman ve her yerde,her hangi bir insan topluluğunun varlığını sürdürebilmesini sağlayan dört temel görevi olduğunu belirtmiştir.

_ Cinsel ihtiyaçlarının karşılanması

_ Ekonomik işbirliği

_ Üreme ve çoğalma ortamının sağlanması

_ Çocuk bakımı-eğitimi (sosyalleşme)

2) Ailenin Bileşik Tipleri (Compusite Types Of The Family) : Çekirdek aile birimleri, insan topluluklarının büyük çoğunluğunda, kendi başlarına da bağımsız ve soyutlanmış bir halde bulunmazlar. Bunlar çoğu zaman daha geniş aile örgütlenmelerinin alt birimlerini oluştururlar. Bu bileşik tipler “evlilik bağına” yada “kan bağına” bağlı olarak “poligam aile” ve “geniş aile” olarak ikiye ayrılır. Ailenin bileşik tipleri çoğunlukla büyük bir hane oluştururlar.

a ) Poligam Aile: Bu tip aile sadece “poligami” ye (çok eşlilik) izin veren toplumlarda görülen bir aile tipidir. Birden çok eşin bulunduğu bu ailede “eş”in cinsiyetine bağlı olarak iki şekilde ortaya çıkmaktadır.poligami cinsler arası doğal bir dengenin bulunduğu toplumlarda görülmemesi düşüncesi vardır. Şöyle ki cinslerine sayıca eşit olduğu toplumlarda teke tek evlilik yani monogami yapılma şansı vardır. Eğer dengeli bir toplumda cinsler karşı cinsten birden fazla kişiyle evlenirse cinslerden birinde evlenemeyenler olabilir. Poligaminin ortaya çıkış nedenlerine değinelim.

__Toplumun geleneklerine bağlı olarak cinslerden birinin değer değmez yada kısa bir süre sonra öldürülmesi halinde,

__Topluma özgü özel şartların etkisiyle cinslerden birinin yaşama süresinin kısa olması halinde,

__Toplumun tabakalaşma sistemine bağlı olarak belirli bir zümreye mensup erkeklere ayrıcalık tanınması halinde,

Yukarıdaki bu maddeler toplumun dengesini bozacağından poligami ortaya çıkabilir. Poligami ikiye ayrılır;

a-1) Polijini ailesi: Erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi sonucunda ortaya çıkan bu ailede erkek, evli olduğu her kadın ve ondan olan çocuklarıyla ayrı birer çekirdek aile sayılabilir. Erkek hem koca hem de baba rollerini üstlenmektedir. Erkek ayrı kadınların ortak kocası ve çocukların ortak babası olması sebebiyle üyesi olduğu çekirdek aileleri birleştirerek polijini aileyi oluşturan ana unsur olmaktadır.

a-2) Poliandri Ailesi: kadının birden fazla erkekle evlenmesi sonucunda ortaya çıkan ailedir. Bu aile tipi belli toplumlarda ortaya çıkmıştır. (Markiz Adaları Yerlileri, Tibetliler, Kandyon Sinhalliler, Hindistan’daki Noyalar, Tiyyarlılar, Konmolonlar ve Todalar vs.) bu nedenle evrensel olduğu söylenemez.

Her iki tip ailenin ortaya çıktığı toplumların ortaya koyduğu kurallara bağlı olarak yapılanmaktadır.

b) Geniş Aile (Extended Family): Anne-baba-çocuk ilişkisinin çeşitli görüşleri şeklinde ortaya çıkan “kan bağına” bağlı aile tipine denir. Geniş ailede “anne- baba” ailesiyle “evlilikte kurulan” aileler birleştirilerek bu çekirdek ailelerin kaynaştırılması sonucunda geniş aile ortaya çıkmıştır. Büyük aile de denilen bu ailede evlenen çocuklar anne babasından ayrı bir ev kurar, ama aile ile bağlar korunur. Akrabalık şebekesi içerisinde karşılıklı yardımlaşma ve ilişki sürdürülür. Anne ve baba yeni evli çiftlere yardım eder, daha sonra yeni çiftler de emeklilik ve hastalıkta anne ve babaya yardım ederler. Üç kuşak üzerinde yapılan araştırmada en genç kuşağın ana babalarla, çocukları kendi yollarına gitmeleri gerektiğini “en az” söylenen ve ana babalarla ilişki kurma sorumluluğu “en fazla” ihtiyaç duyan kuşak olduğu ortaya çıkmıştır.

D) Günümüzde Aile Yapısı: Günümüzde en yaygın aile biçimi bağımsız çekirdek aile ve genişlemiş çekirdek ailedir. Sanayileşme, kentleşme ve modernleşme aile içi ilişkileri etkilediği kadar aile biçiminin de değişmesi,ne yo açmıştır. Aile içi ilişkiler değişirken bir hane içinde yaşayan ailelerinde tanımı değişmiştir. Postmodern anlayışa göre aile ortak bir geşmişi, şimdiki zamanı ve gelecekten beklentileri paylaşan bir grup insanın karşılıklı ilişkilerinin oluşturduğu bir sistemdir. Yani postmodern anlayışa göre aile kan bağı, hane paylaşımı yada yasal sözleşmeler yerine aileyi oluşturan bireyler arasındaki kişisel ve psikolojik bağları vurgular. Bağımsız çekirdek aile yeni bir kurumdur. Modern sanayi toplumlarının ortaya çıkardığı bir özelliktir. Genişlemiş çekirdek aile ise çeşitli seçeneklere olanak verdiği, değer ve tutumları gelecek kuşaklara aktarmada aracı olduğu, hızlı toplumsal değişimlerin yol açtığı gerilimlere karşı bireylere duygusal destek sağladığı için yaygın bir aile yapısıdır.