Annenin sıcak, huzurlu ve güvenli dünyasından karmaşanın, belirsizliklerin ve kaosun olduğu gerçek dünyaya geliriz. Gerçek dünya da yaşayabilmek o kadar da kolay değildir. Bir taraftan kendimizi tanımaya ne olduğumuzu anlamaya çalışırken bir taraftan da çevrenin tehlikelerinden kendimizi korumaya çalışız. Çevreyle kurduğumuz iletişim bizim dünyayı tanımamızı sağlarken temas anında yaşadığımız duygular da kendimize ilişkin düşünceler oluşturmamıza sebep olur. Yani iletişim kurduğumuz kişileri yada nesneleri kendimizi iyi hissettiriyorsa olumlu yaşantı, kötü hissettiriyorsa olumsuz yaşantı olarak kodlarız zihnimize. Kendimizi ve çevremizdeki kişileri temas anında olayın bizde yaşattığı duyguya göre iyi-kötü diye ikiye ayırmaya başlarız. 5 yaşlarına kadar devam eden bu duygu ve düşünceler sağlıklı ebeveyn tutumlarıyla iyiyi ve kötüyü içinde barındıran bir benlik yapısına dönüşür. Eğer çocukluk döneminde kişiliğimizi bütün olarak algılamayı gerçekleştiremezsek etrafımızdaki insanları da siyah ve beyaz olarak görmeye başlarız. Bizim siyah tarafımızı tetikleyenleri siyah, beyaz tarafımızı tetikleyenleri de beyaz olarak değerlendiririz. Artık hayatı siyahı korumaya çalışan bir beyaz edasıyla sürdürmeye başlarız. Kendimizi daha iyi hissetmek ve daha güçlü olabilmek için olumsuz taraflarımızı temsil eden siyahı kuşatan beyaz bir çadır kurarız. Çadırın beyaz tarafının siyah tarafıyla temas etmeyeceği şekilde birbiriyle bağlantılı direklerle yükseltir, kazıklar çakıp ipleri gerdiririz . Gelebilecek darbeye dayanıklı olduğunu, en azından direklerden birinin yıkılmasıyla çadırın çökmeyeceğini, yeni direk dikinceye ve çöken tarafın bezini tekrar gerdirinceye kadar diğer direklerin taşıyabileceğini biliyor olmamız bize güven duygusu verir .  Bekli de halk arasında “özgüven” denen duygu buradan besleniyordur. 

Bu şekilde hayatımız boyunca sağlamlaştırmaya çalıştığımız çadırın içinde narin, güçsüz ve sürekli kollanması gereken benlik parçasını yaşatmaya çalışırız. Hiç beklemediğimiz bir anda gelen darbeyle hasar gören koruma çadırımız bizde panik yaratır. Tüm gücümüzle oraya omuz verip yeni bir direk çakmaya çalışarak çadırın o tarafını güçlendirmek için uğraşırız. Çünkü dışarıdan görülen çadırın rengi ve büyüklüğüyle içinde yaşatmaya çalıştığımız benlik parçamız arasında büyük farklar vardır. Diğer insanların kişiliğimize ilişkin düşünceleri çadırın dıştan görünüşü temsil ederken bizim farkında olduğumuz benlik parçası; içeride yaşatmaya çalıştığımız çok hassas, zayıf ve kırılgan olan tarafımızı temsil etmektedir. Biz çadırın örtüsü yani beyaz tarafı ile içeride yaşattığımız benlik parçası arasındaki yüksekliği “ Savunma Mekanizmaları” nı kullanarak oluşturur ve dış dünyayla temasını kesmiş oluruz. Bu durum benlik parçamıza dışarıdan gelebilecek tüm tehditlere karşı bir koruma kalkanı oluşturduğu için bizi rahatlatırken dış dünya ile temas etmesini engellediğinden dolayı büyüyüp olgunlaşmasını geciktirir.

Biz her ne kadar tedbir alsak, zayıf olan savunmalarımızı güçlendirmek için yeni savunmalar oluştursak da hayat içerisinde yaşadığımız sarsıcı olaylar bazen çadırın bezinin yırtılmasına bazen alttan su almasına bazen de çöken direğin örtüsünün benliğe dokunmasına sebep olabilir. Bu durumda gerçek dünyayla temas eden tarafımız acı çeker fakat iç görü kazanmamızı sağlayan bu kırılmalar olgunlaşmak ve güçlenmek için bize fırsat verir.

Şimdi bu yaşatmaya çalıştığımız fakat geliştirmek için çok bir şey yapmadığımız benlik parçamızla, görülmesini istediğimiz benlik parçamız arasında duran, çoğu zaman bizi ayakta tutan, bozulan dengeleri tekrar kuran, kötü gün dostu “Savunma Mekanizmaları” na bir bakalım;

Savunma mekanizmaları genel olarak kişiyi yaşamış olduğu olumsuz olaylardan sonra temeldeki yetersizliklere ilişkin düşüncelerden sıyırıp benliği tekrar denge haline ulaştırmak için  bir çoğu bilinçdışı bir şekilde yapılan açıklamalar, yorumlar ve tepkilerdir. Yani kişinin dış tehditlere karşı vermiş olduğu tepkilerin tamamı savunma mekanizmasıdır.Bunların bir kısmı yaşanan durumları dışsallaştırdığı için kişinin iç görü kazanmasını engellerken bir kısmı da kişinin varlığını devam ettirebilmesi ve hayattan keyif alabilmesi için gereklidir.

Hayatı boyunca insanlara tepeden bakan, sürekli ukala tavırlar gösterip karşısındakini değersizleştirmeye ve kendini mükemmelleştirmeye çalışan narsist yapıların aslında saklamaya çalıştıkları yoğun değersizlik duyguları, incinmişlikleri olduklarını ve kocaman dağ görüntüsünün altında derin kuyulara sahip olduğunu duymuşsunuzdur. Ya da sürekli çevresini suçlayan insanların derin suçluluk duyguları yaşadığını gözlemlemişsinizdir. Benzer bir çok kişilik yapısının savunmalarla ayakta durduğunu ve gelen sağlam bir darbede yere kapaklandığını biliriz. Ancak ayakta durmak için sürekli savunma yapan bu kişilik örüntüleri yerle bir olduklarında normal insan gibi tepki vermez, yaşadıkları öfkeyle ya çevresine ya da kendisine ciddi zararlar verebilirler(İntihar etme, karşısındakini öldürme). Bu kadar uç durumlardan biraz ortalama kişiliklere gelecek olursak; “sürekli kafama takıyorum, her söylenen batıyor vs” gibi şikayetleri olan kişiliklerin enerjilerini aile hayatı, iş hayatı, sosyal hayattan kısıtlayıp kişisel hayatındaki kaygılarına yoğunlaştırdığını görmekteyiz. Benlik bütünlüğünü tam olarak sağlayamayan bu kişiler iletişim kurdukları kişinin tavırlarıyla kendi iç dünyalarında saklamaya çalıştıkları zayıf tarafları arasında bağlantı kurup kendilerini kötü hissederler. Bu spesifik algıların oluşturduğu dengesizliği gidermek içinde sürekli savunma yaparlar. Bu savunmalarla ömrünü geçirenler işlevsellikten çok bir şey kaybetmeseler de yaşam kalitesini düşürürler.      

Sağlıklı bir insanın resme bütün olarak bakabilmesi, siyahı ve beyazı karıştırıp griyi yakalayabilmesi gerektiğinden bahsetmiştik. Bu bağlamda kendini olumlu-olumsuz, güçlü-zayıf taraflarıyla kabul edip bütün olarak algılayan normal insanların da savunma mekanizmalarına ihtiyaçları vardır. Fakat normal insanlar kendini gri olarak algıladıklarından dolayı grinin siyaha kaçan tarafı ona gösterildiğinde çok telaşa kapılıp, var gücüyle karşıya saldırmaz. Kırılmaları diğeri kadar derin olmaz. Üzülür, öfkelenebilir fakat bu tepkiler realite ölçüsünde olur. Bu durumlarda olgun savunma mekanizmaları dediğimiz ( Bastırma , Şakaya vurma,Yüceltme ) gibi  karşı tarafa bir saldırı niteliği taşımayan makul savunmalar göstererek krizi yönetir. Kırılmalarda ciddi yaralar almayacağı gibi kendini geliştirmesi ve olgunlaştırması içinde fırsat olur. Bir örnekle açıklayacak olursak ” grip aşısı vücudu hasta etmeyecek düzeyde grip mikrobu verilerek yapılır ve vücut bu mikroba karşı bağışıklık geliştirir yani güçlenir” . Bu örnekten yola çıkacak olursak zaten kendi benliğimizde var olduğunu bildiğimiz olumsuzluklar bizim zayıf ve geliştirilmesi gereken taraflarımızdır. Çevremizdeki insanların art niyet taşımadan zayıf taraflarımıza ayna tutarak bize göstermesi de kişiliğimize aşı yapılması gibi algılanabilir. Vücudumuza aşının enjekte edilmesi fizyolojik bir acı verse de yararlı olduğunu bildiğimiz için sabreder, acımızı bastırırız. Sağlıklı bir insanın kişiliğine yapılan bu aşılar, ruh dünyasında travmalar oluştursa da bu durum dayanamayacağı büyüklükte olmaz. Kişi bunun farkında olursa anlık duyulan acıları olgun savunmalarla atlatırken aldığı mikroplarla kişiliğinin zayıf yönlerini güçlendirme, olgunlaştırma sürecine girer. Bu sürece de psikolojinin gözünde kendini gerçekleştiren birey olma, bizim kültürümüzde arif insan olma süreci diyebiliriz.

Psk. Dan. Şanver YEREBAKAN