Ergenlik dönemi, çocukluktan genç kızlığa adımın atıldığı bir dönemdir. Bu dönemde bedensel gelişim ve kişilik gelişimi çok hızlıdır. Kızlarda 9 yaşlarında başlayan bu değişim, 18 yaşına dek devam eder. Sağlıklı bir kadın olabilmek için gerekli olan değişimlerin gerçekleştiği ergenlik döneminde, beyin ve üreme organları, vücudun diğer bölümlerine hormonlar adı verilen kimyasallar aracılığıyla mesajlar gönderir.
Kızlar, ergenlik dönemine erkeklerden yaklaşık iki yıl daha önce girer. Bu büyüme ve gelişim sürecini kişinin kendisinin düzenlemesi mümkün değildir. Bu süreç ancak vücudunuz hazır olduğunda başlar.
• Dış görünüşünüzde meydana gelen değişiklikler;

Ergenlik döneminin başlaması ile beraber önce kalçalar yuvarlaklaşmaya başlar, bunu cinsel organların etrafında ve koltuk altında tüylerin belirmesi takip eder. Göğüslerin büyüklüğü ve şekli değişir. Bu değişiklikler kişilere göre hızlı veya yavaş olabilir. Özellikle, koltuk altında daha fazla terleme başlar. Bu dönemde hormonların etkisi ile ciltte yağlanma artar ve sivilceler çıkar. Ergenlik döneminden itibaren daha fazla salınmaya başlayan cinsiyet hormonlarının etkisi ile adet kanamaları ve adet siklusları başlar. Hormonların etkisi ile duygular ve davranışlar da değişir; psikolojik yapı değişerek çocuk kişiliğinden, genç kız kişiliğine geçilir.

ADET SİKLUSU
Ergenlik döneminde beyinden gelen uyarılar, yumurtalıklardan östrojen ve progesteron adı verilen hormonların salgılanmasını sağlar. Adet siklusu, bu hormonlar tarafından düzenlenir. Kız çocukları doğduğunda yumurtalıklarında 400.000 civarında yumurta vardır. Doğumdan ergenlik dönemine dek geçen sürede yumurtaların bir kısmı dejenere olur. Ergenlik ile birlikte her ay bir yumurta olgunlaşarak atılır. İlk adet kanamasına men arş denir. Adet kanaması 9-16 yaşları arasında başlar.
1–14.Gün: Bu günler siklusun östrojen fazı olarak da adlandırılır. Adet kanamasının başladığı ilk gün, östrojen en düşük düzeydedir. Hipofiz bezine gönderilen sinyaller ile FSH adı verilen hormon salgılanır, bu hormon yumurtalıklarda östrojen üretimini uyarır.
• 1. Gün: Adet kanaması başlar. Miktarı önemli olmamakla birlikte kanamanın başladığı ilk gün siklusun 1. günü olarak sayılır. Kanama genellikle 28 günde bir görülür. Bu dönemde yumurtalıklardan salınan yumurta, döllenmediği taktirde rahmin iç tabakası ile beraber atılır. Adet kanamasının başladığı ilk gün sancılı geçebilir.
© VKV Koç Özel İlköğretim Okulu, 2004 1
• 2–5. Gün: Kanama giderek azalır.
• 6. Gün: Kanama durur, bu arada yumurtalıktaki folikül adı verilen kese içindeki yumurta büyümeye devam eder.
• 7–12. Gün: Yumurtayı içinde bulunduran kesecik büyür ve östrojen üretimi devam eder. Rahmin iç tabakası giderek kalınlaşır.
• 13–14. Gün: Ovulasyon (yumurtlama), olgunluğa eriºen yumurtanın yumurtalıklardan salınmasıdır. Bu dönemde cinsel ilişkide bulunulursa gebelik gerçekleşebilir. Yumurtlamanın gerçekleştiği günlerde karnın alt kısmında ve kasıklarda hafif ağrı olabilir. Çok az kanamanın da görülebildiği bu günlerde vücut ısısı artar.
• 15–28. Gün: Adet siklusunun ikinci yarısında yumurtalıklardan progesteron adı verilen hormon salınır. Progesteronun etkisi ile rahmin iç tabakası kalınlaşarak gebeliğe hazırlanır.
• 15–18. Gün: Yumurtalıklardan salınan yumurta tüpler aracılığı ile rahme gelir. Bu arada östrojen düzeyi düşmeye başlar ve yumurtalıklardan progesteron adı verilen hormon salınır.
• 19–20. Gün: Rahim gebeliğe hazırdır. Progesteron, endometrium adı verilen rahmin iç tabakasının kalınlığını arttırır. Premenstrual sendroma da neden olan bu hormon duygusal değişiklikler ve ciltte bozukluklara neden olur.
• 21–28. Gün: Progesteron ve östrojen yüksekliği devam eder. Bunlar göğüslerde ağrı, hassasiyet, vücutta şişlik, belli gıdalara karşı aşırı istek duyulmasına neden olur. Tuzlu gıdalar yendiğinde şişlik artar. Yumurta döllenmediği zaman gebelik oluşmaz, progesteron ve östrojen düzeyi azalır ve adet kanaması başlar.

ADET SİKLUSU İLE İLGİLİ MERAK ETTİKLERİNİZ:
• Hala adet görmediyseniz...
Adet kanamaları 9–16 yaşlar arasında başlar. Spor yapan kızların yanında çok zayıf olan ve gelişmenin başladığı dönemlerde kilo veren kızlarda da men arş gecikebilir.
On beş yaşına gelinmesine rağmen hala adet kanaması başlamadıysa bir hekime başvurup kontrolden geçilmesi gerekir. Hekim genital organları kontrol eder. Bazı kızlarda vajinanın girişinde bulunan zarda, normalde bulunması gereken adet kanının dışarı aktığı açıklık bulunmaz. Çok nadir vakalarda ise vajina veya rahim gelişmemiş olabilir.
• Adet kanamaları hangi sıklıkla olur?
Adet kanaması ayda bir olur. 25–30 gün arasında süren adet siklusları normaldir. Adet kanaması 3–7 gün sürer. İlk günlerde daha fazla olan kanama giderek azalır. Adet kanamalarının başladığı dönemlerde, bu kanamalar her ay aynı şiddette olmayabilir. Bir ay daha fazla , diğer ay çok daha hafif olabilir.
• Adet kanamaları düzensizse...
Adet kanamaları vücut ağırlığı, diyet yapılması, heyecan, stres, egzersiz ve hastalık gibi faktörlerden etkilenerek düzensizleşebilir. İlk dönemlerde adet günlerinin uzunluğu değişir. İlk 1–2 yıl düzensiz adet görülmesi normaldir. Men arştan sonra üreme organları ve hormonların uyum içinde çalışmasının düzene girmesi zaman alabilir.
• Adet siklusları çok uzunsa...
Bazı kızlar yılda sadece 3–4 kez adet görebilir. Stres, ağır egzersiz, ani kilo kaybı ve diyet nedeni ile adet sikluslarý bu kadar uzun sürebilir. Bunun dışında hormonal dengesizlikler de bu sürenin uzamasına yol açar. Polikistik Over Sendromu adı verilen kilo fazlalılığı, aşırı tüylenme ve adet düzensizliklerinin görüldüğü durumda da yılda sadece 3-4 kez adet görülür.
• Adet siklusları çok kısaysa...
Stres, bazı tip egzersizler veya hayatınızdaki diğer değişiklikler nedeni ile adet siklusları 21 günden daha kısa sürebilir. Bu durumda hekiminize başvurarak kontrolden geçmeniz gerekir. Fazla kanama, kansızlığa neden olur. Kansız olan kişiler demir içeren besinlerden daha fazla yemeli veya demir hapları kullanmalıdır. Adet kanamalarının kaç günde bir olduğunu, kanamanın kaç gün sürdüğünü, kanama miktarını ve kramp gibi şikayetleri not etmeniz hekime başvurulduğunda size yardımcı olur.
• Bir ay adet görmemek önemli mi?
Stres, hastalık, kilo kaybı gibi nedenlere bağlı olarak arada birkaç ay adet görmeyebilirsiniz. Birkaç ay adet kanaması olmadığında hekime başvurulması gerekir.
• Premenstrual Sendrom (PMS) nedir?
Premenstrual sendrom birçok genç kızın karşılaştığı bir durumdur.Adet kanamasından 1–2 hafta önce başlayarak duygusal değişiklikler, göğüslerde ağrı ve hassasiyet, vücutta şişlik, sivilcelerin çıkması, yorgunluk gibi belirtilere neden olur. Bu yakınmalar adet kanamasının başlaması ile geçer. PMS yumurtlama döneminden sonra görülür. Östrojen ve progesteron beraberce bu bulgulara neden olabilir. şeker, kafein, tuz gibi belli başlı yiyeceklerin tüketimini azaltmak ve yeteri kadar dinlenmek önemlidir.
• Adet kanaması sırasında kramplara ne yol açar?
Genç kızların bir kısmı adet kanaması başlamadan önce ve kanama sırasında karın ve kasıkta şiddetli ağrılardan yakınır. Bu kramplar, genellikle hafif olmasına rağmen bazen genç kızların günlük yaşantısını devam ettirmesini engelliyebilecek kadar şiddetli de olabilir. Genç kızların yarısından çoğu kramplardan yakınırken, her 7 genç kızdan birinde ağrılar çok şiddetlidir. Adet kanaması ile rahmin iç tabakası dökülmeye başlar ve prostoglandin adı verilen maddeler salınır. Bunlar rahimdeki düz kasların kasılmasına neden olur. Rahimdeki düz kasların kasılması sırasında şiddetli kramplar hissedilebilir. Prostoglandin düzeyleri bazen çok yükselir bu da ağrının çok fazla olmasına neden olur. Rahim ile rahim ağzı arasındaki kanal dar olan genç kızlarda bu kramplar daha şiddetli olur. Ayrıca stres de bu krampları arttırabilir.
• Adet kanaması sırasındaki kramplara başka yakınmalar da eşlik eder mi?
Bu kramplara baş ağrısı, bulantı, kusma, sık idrara çıkmak ve barsak hareketlerindeki değişikliklere bağlı ishal veya kabızlık eşlik edebilir.
• Kramplar nasıl tedavi edilir?
Yeteri kadar dinlenme, uyku ve düzenli egzersiz yapılması krampların şiddetini azaltır. Karın bölgesine sıcak pedlerin yerleştirilmesi de ağrıyı azaltabilir. Karın bölgesine sıcak su torbası uygulanabilir, fakat su çok sıcak olmamalıdır. Prostoglandin üretimini azaltan ağrı kesiciler kullanılabilir. Ağrı kesicileri kullanmaya kramplar şiddetlenmeden başlamak gerekir. Tahmini adet kanamasından bir gün önce ağrı kesicilerin kullanılmaya başlanması ve kanama başladıktan sonra 1-2 gün ilaca devam edilmesi önerilir.
• Ağrı kesiciler adet kanamasının artmasına neden olur mu?
Aspirin dışındaki ağrı kesiciler kanamanın artmasına neden olmaz. Fakat ağrı kesicileri kullanmadan önce hekime danışılması ve ilacın yan etkilerinin öğrenilmesi gerekir. Başkalarında herhangi bir probleme neden olmayan bir ilaç, size zararlı olabilir.
• Adet kanaması sırasında pıhtıların gelmesi normal midir?
Kanamanın fazla ve krampların olduğu ilk günlerde pıhtıların gelmesi normaldir. Vücudunuzda pıhtılaşmayı önleyen faktörler üretilir. Kanamanın çok yoğun olduğu günlerde üretilen bu faktörler yetersiz kalabilir ve pıhtılaşma olur. Fakat her zamankinden büyük pıhtılar geliyorsa hekime başvurulması gerekir.
• Adet kanamaları arasındaki dönemde de kanama olur mu?
Adet kanamaları arasındaki dönemde lekelenme şeklinde kanamalar olabilir. Bunun en sık görülen nedeni, yumurtlama döneminde (yumurta çatladığında) görülen kanamadır. Bu durum endiºelenmeyi gerektirmez. Üreme organlarındaki enfeksiyonlar ve tümörler de kanamalara ve lekelenmelere yol açar.

JİNEKOLOJİK MUAYENE
• Jinekolojik açıdan ilk muayene için “18 yaş”tan bahsedilse de yaşa bakılmadan, mutlaka jinekolojik kontrolden geçilmesini gerektiren durumlar vardır;
• Karnın alt bölgesinde ağrı * Adet düzensizlikleri, adet kanamasının olmaması veya aksaması * Adet kanamas sırasında şiddetli ağrı * Anormal kanamalar * Dış genital organlarda ağrı, şişlik, kaşıntı, kitle ve yaralar bulunması * Vajinal akıntı, kaşıntı ve ağrı olması * Onbeş, onaltı yaşına gelinmesine rağmen adet kanamasının olmaması

GENİTAL HİJYEN VE ENFEKSİYONLAR
Genital hijyenin sağlanması, kadın sağlığı ve üreme sağlığının korunmasındaki en önemli basamaktır. Sağlıklı bir genç kızda genital organlar flora olarak adlandırılan bir çok mikroorganizmayı içerir. Bu mikroorganizmalar arasındaki dengenin bozulması enfeksiyonlara yol açarak üreme sağlığına zarar verebilir.
• Genital temizlik nasıl yapılmalı?
Tuvalet sonrası temizlik mutlaka önden arkaya doğru yapılmalı. Temizlik yapıldıktan sonra genital bölge mutlaka kurulanmalı. Banyo yaptıktan ve havuza girdikten sonra da genital bölge mutlaka kurulanmalı. Pamuklu iç çamaşırları kullanılmalı. İç çamaşırları sık değiştirilmeli ve yıkandıktan sonra ütülenmeli. Dar, sıkı ve bedene uygun olmayan iç çamaşırları ve pantolon giyilmemeli. Kokusuz ve renksiz tuvalet kağıdı kullanılmalı. Vajinal duş, sabun, pudra ve sprey kullanımından kaçınılmalı.
• Adet kanaması sırasında genital temizlik nasıl yapılmalı?
Kullanılan pedlerin kokusuz ve renksiz olmasına dikkat edilmeli. Pedler sık değiştirilmeli. Poşetlerinde veya temiz bir yerde kapalı tutulmalıdır. Açıkta duran ve kirli ellerinizle ellediğiniz pedlerden mikrop kapabilirsiniz. Belli bir cins ped kullanımından sonra kaşıntı, kızarıklık ve yanma gibi problemler olduğunda farklı bir ped deneyerek sizde yakınmalara yol açmayan bir ürünü tercih etmelisiniz. Bu dönemde yıkanmanızda hiçbir sakınca yoktur. Küvete sıcak su doldurarak yıkanmaktan kaçınmalısınız. En uygun olanı ayakta duş almanızdır. Adet döneminde kötü kokulardan kaçınmak için fazla miktarda parfüm, kolonya vs kullanmanın yararı yoktur. Özellikle genital bölgenize kolonya veya parfüm sürmekten ve kokulu pedler kullanmaktan kaçınmalısınız.
• Sağlıklı vajina nasıl olmalıdır?
Sağlıklı bir genç kızda vajina, vajinal florayı oluşturan birçok mikroorganizma içerir. Normal vajinal salgılar kokusuz ve renksizdir. Yaş, menstrual siklusun dönemi, genel sağlık durumu ve beslenme vajinal salgıda değişikliklere yol açabilir. Vajinal florada yer alan mikroorganizmalar arasındaki denge bozulduğunda bu mikroorganizmalardan biri veya birkaçı fazla çoğalarak enfeksiyonlara yol açar. Vajinal enfeksiyonlarda vajinal salgının miktarı, rengi ve kokusu değişir. Genç kızlarda en sık mantarların yol açtığı enfeksiyonlar görülür.
• Hangi durumlarda vajinal enfeksiyonlar daha sık görülür?
Genital bölgenin nemli kalması,
Dar ve sıkı iç çamaşırlarının giyilmesi,
Genital bölgenin temizliğine dikkat edilmemesi,
Vajinal duş, sprey gibi kimyasallar içeren ürünlerin kullanılması,
Fazla kilolu olmak,
şeker hastalığı,
Uzun süre antibiyotik kullanmak,
vajinal mantar enfeksiyonlarının sık görülmesine yol açar.
• Vajinal mantar enfeksiyonları hangi yakınmalara yol açar?
Kaşıntı ve hassasiyet
Beyaz peynirimsi vajinal akıntı
İdrar yaparken yanma
Hijyenik kurallara dikkat edilerek bu enfeksiyonlardan korunmak mümkündür. Bu enfeksiyona ait yakınmalarınız olduğunda mutlaka hekime danışarak tedavi olmanız gerekir.

ERGENLİK DÖNEMİNDE SIK KARŞILAŞILAN DİĞER PROBLEMLER
• Ergenlik döneminde yüzde tüylenme olur mu?
Ergenlik döneminde androjenler (erkeklik hormonları) arttığı için bir miktar tüylenme olur. Tüylenme fazla ve adet kanamaları da düzensiz ise bir hekime başvurulması gerekir. Polikistik Over Sendromu olarak adlandırılan hastalıkta aşırı tüylenme, adet düzensizlikleri, sivilcelenme ve şişmanlık görülür. Bu hastalığın tanısı ultrasonografi ile konur ve hormon preparatları ile tedavi yapılır. Kilo verilmesi de hastalığın tedavisinde önemli bir basamaktır.
• Fazla spor yapmak zararlı mıdır?
Düzenli egzersiz ve spor yapmak sağlıklı yaşamın bir parçasıdır. Fazla ve ağır spor yapan genç kızlarda bu duruma beslenme bozukluğu eklendiğinde östrojen (kadınlık hormonu) azalır. Adet sikluslarının düzeni bozulur ve amenore (adet kanamasının hiç olmaması), östrojen eksikliğine bağlı kemik erimesi başlar. Ağır spor yapan kızların % 60’ýnda amenore görülür. Aşağıdaki bulgular görüldüğünde hemen hekime başvurulması gerekir.
Kilo kaybı
Düzensiz adet kanamaları ve amenore
Yorgunluk, konsantrasyon bozukluğu
Kas yaralanmaları
Kemiklerde stres kırıkları (bir travma olmadan meydana gelen kırıklar)
Bu durum uzun süre tedavi edilmediğinde kemiklere, üreme sağlığınıza ve kalbinize kalıcı zararlar verebilir.
Beslenme düzenlenerek, kalsiyum ve vitamin takviyesi yapılmalıdır. Gerektiğinde hormon ilaçları da kullanılabilir.
Fazla spor yapıldığında;
Adet kanamalarının tarihleri kaydedilip izlenmeli,
Öğün atlamadan düzenli beslenilmeli,
Bayan atletlerle çalışan diyetislerden beslenmeniz ile ilgili tavsiyeler alınıp, gerektiğinde vitamin, kalsiyum ve demir takviyesi yapılmalı, Sporu genç kızın kendisi için yaptığı ve sağlığın her şeyden önemli olduğu unutulmamalı
• Ergenlik dönemi niye gecikir?
En sık görülen neden yapısal gecikmedir. Araştırdığınızda ailenin diğer bireylerinden bazılarının da ergenlik dönemine geç girdiği öğrenilir.
şeker, astım, böbrek hastalıkları gibi kronik hastalıklar
Beslenme bozuklukları
Hipofiz ve tiroid bezlerindeki bozukluklar

Genetik hastalıklar
Her 100 gençten birinde ergenlik dönemi gecikir. Bu durumda genç kızın ailesi ile beraber bir hekime başvurarak gecikmenin nedeninin belirlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir.