PDR Hizmetlerinin Amacı, Gerekçesi ve Diğer Yardım Meslekleri İçindeki Özgün Yeri
Yardım mesleklerinin ortak amacının insan yaşamını iyileştirmek ve geliştirmek olması nedeniyle bu meslekler arasında bazı rol örtüşmeleri bulunmakla birlikte, birbirinden ayrı meslekler olarak gelişmelerini sağlayan farklı amaç, ilke, yöntem ve teknikleri de vardır. Dolayısıyla bunların birbirlerinden ayrı meslek dalları olarak gelişmeleri gerekmektedir.

Klinik psikoloji ile PDR arasındaki önemli farklardan birisi, yardım sürecinde, klinik psikoloğun psikopatolojiden harekete geçerek kendisine başvuran kişilerdeki psikolojik bozuklukları iyileştirmeyi esas almasıdır. Bunun için önce tanı, sonra tedavi ilkesi izlenir. Klinik model esas alınır. Daha çok tıp merkezlerinde, ciddi psikolojik sorunları olan kişilerle yoğun terapi ilişkilerine girilir ve genellikle psikiyatristlerle işbirliği içinde çalışılır...

Ayrıca PDR, yalnızca bazı duygusal-sosyal sorunları olan kişilere sağaltıcı-iyileştirici hizmetlerde bulunmakla kalmaz, aynı zamanda bunları önleyici bir işlevi de üstlenir. PDR okul, hastane, ordu, fabrika ve benzeri sosyal kuruluşlarda psikolojik sağlığı bozan koşulları engellemek, olumlu kişiler arası ilişkileri geliştirmek gibi bazı önleyici hizmetleri içerir. Ayrıca, bu hizmetler ile, herhangi bir sorunu olmayan, psikolojik sağlığı yerinde olan danışanlara da yardım sunulur. Bu yardımlar normal bir kişinin kendini daha iyi tanımasına, içinde bulunduğu koşulları gerçeğe daha uygun olarak değerlendirmesine, yeteneklerini geliştirmesine, kendine daha uygun bir meslek seçmesine, daha gerçekçi planlar yapmasına yöneliktir. Özetle, PDR bireyin daha özgün ve anlamlı bir yaşam sürmesine yardımcı olmayı amaçlar. Bu da PDR hizmetlerinin önemle vurgulanan geliştirici işlevidir.

Ülkemizde PDR çalışmaları genellikle öğretim etkinlikleri ile karıştırılmakta ve öğretmenlerin de bu hizmetleri verebilecekleri düşünülmektedir. Okullarda çalışan psikolojik danışmanlara “rehber öğretmen” denilmesi, büyük bir olasılıkla bu karışıklığa neden olmakta ve PDR mesleğinin öğretmenlik olduğu yanılgısına yol açmaktadır. Aslında, psikolojik danışmanlık ve öğretmenlik birbirinden farklı mesleklerdir....

A. TEMEL KAVRAMLAR
Psikolojik danışma ve rehberlik, yardım hizmetlerini amaçlayan meslekler arasında kendine özgü bir yeri olan ve kişilerin daha bilinçli, güçlü ve yaratıcı bir biçimde yetişmelerine hizmet veren bir meslek alanıdır. Kişiler arası ilişkiler temeline dayalı olarak danışanların yaşamlarını derin bir şekilde etkileyebilecek olan PDR çalışmalarında, mesleğin sağlıklı bir biçimde yürütülmesi önem kazanmaktadır. Bunun için etik ilkelerin, kuralların ve standartların açık ve net olarak belirlenmesi ve bunlara uyulması gerekir. Öncelikle etik, ahlak ve meslek etiği kavramları üzerinde durulmasında yarar vardır.

Felsefi anlamda, etik, ahlak ve doğru eylemler üzerinde sistematik olarak geliştirilmiş olan düşüncelerle bağlantılıdır. Aynı zamanda sosyal ve kültürel olarak kabul edilebilir olanların analizini yapar. İnsan davranışlarıyla ilgili olarak üzerinde anlaşmaya varılmış olan “meli-malı”ları ele alır (Akt. Korkut, 2002).

Etik ilkelerin işlevleri bazı kaynaklara göre aşağıda sıralanmıştır (Akt. Aydın, 2003):
1) Mesleğinde yetersiz olan ve ilkesiz davranan üyeleri ayırmak.
2) Meslek içi rekabeti düzenlemek.
3) Hizmet ideallerini korumak.
4) Meslek üyelerinin grubun diğer üyeleri ve toplum ile ilişkilerini düzenlemek.

Etik ilkelerin, amaçları ve işlevlerine bağlı olarak, çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir olduğuna ilişkin meslek yada örgüt tarafından belirlenen yol gösterici, ifadeler vardır. Bunlar etik kodlardır. Bunların bazı temel işlevleri vardır. Meslek elemanlarının ulaşması gereken yeterliklerin toplum ve meslek elemanları arasında paylaşılmasını sağlar, meslekteki etik davranışları tanımlayarak meslek elemanlarına rehberlik eder.

Psikolojik danışmanların, mesleki uygulamaları için sağlam bir temel oluşmasına yardımcı olan etik ilkelerin ve davranışların saptanması konusunda, APA (American Psychology Association) ve ACA’nın (American Counseling Association) çalışmaları bulunmaktadır. Bu çalışmalardan da yararlanılarak, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği tarafından kurulan Etik Kurallar Komisyonu’nun yazdığı “Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Çalışanlar İçin Etik Kurallar” isimli kitapçığın 1995 yılında ilk basımı yapılmıştır. Yoğun bir ilgi gören kitapçığın dördüncü basımı ise 2004 yılında yapılmıştır.

Gerek dünyada gerekse ülkemizde, Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında ortaya çıkan gelişim ve değişimler, 2004 yılında son basımı yapılmış olan etik kurallar kitabının yeniden gözden geçirilmesi gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Bu gereksinme doğrultusunda 2004 yılında bir komisyon oluşturularak çalışmalar başlatılmıştır. Ancak bu çalışmaların kesintiye uğraması nedeniyle 2006 yılında etik komisyon yeniden toplanmış ve etik ilke ve standartları aşağıdaki biçimde düzenlemiştir.

Yukarıda ifade edildiği gibi farklı yardım mesleklerinin her birinin, bireylerin ve toplumun yararı açısından, ayrı bir önemi vardır. İnsanların sağlıklı bir kişilik geliştirmeleri amacına yönelik olarak hizmet veren ve farklı formasyon ve uzmanlığa sahip olan uzmanlar arasında etkili bir işbirliğinin kurulması halinde, sunulan hizmetlerin daha verimli ve yararlı olacağı açıktır.

B. TEMEL İLKELER
Temel ilkelerin amacı, psikolojik danışmanların mesleklerini en üst düzeyde etik kurallara uygun bir biçimde yürütmelerini sağlamaktır.

1. Yetkinlik (yeterlilik, ehliyet):
Psikolojik danışmanlar hizmetlerini en üst düzeyde yeterlilikle yürütmeyi amaçlarlar. Uzmanlık alanlarının, yetkilerinin sınırlarını bilirler. Yalnızca eğitim düzeylerine ve formasyonlarına uygun hizmetleri yürütürler. Yeterlik sınırlarını aşan özel bir durumla karşılaştıklarında varolan bilimsel mesleki ve teknik kaynaklara başvurarak yardım talebinde bulunurlar.

2. Dürüstlük:
Psikolojik danışmanlar, kendi duyuş ve inançlarının, değerler sisteminin ve gereksinimlerinin güçlü ya da güçsüz yönlerinin farkında olmaya özen gösterirler. Bunların mesleki çalışmalarına nasıl yansıyabileceğinin farkındadır. Psikolojik danışmanın özü sözü içi dışı birdir, yani duyuş ve düşünceleri ile davranış ve sözleri tutarlıdır. Özellikle danışanları ile saydam ilişkiler kurmayı amaçlarlar.

3. Duyarlılık ve Hoşgörü:
İnsan ilişkilerinde yalnızca duyarlı olmanın yeterli olmadığının, meslektaşları ve danışanlarının kişilik haklarına ve onurlarına saygılı olmanın gereğinin ve öneminin farkındadırlar. İnsanın dünyada en değerli varlık olduğunun bilincindedirler. Psikolojik danışmanlar kişinin kendi sorunlarını çözebilme gücüne güvenirler, kendi kararlarını kendi verme özgürlüğüne içten inanırlar. Bazen hukuki ve idari zorluklara yol açsa bile, danışanlarına ait gizli bilgileri korumak ve insanlara verilebilecek zararları önlemek ya da en aza indirmek için ellerinde gelen çabayı gösterirler.

4. Bireysel ve Kültürel Farklılıklara Duyarlılık
Danışanlar psikolojik danışmandan farklı düşünce ve ideolojilere, inanç ve değerlere sahip olabilirler. Bu gibi durumlarda, danışmanlar ayırım yapmaksızın hizmet vermeye çalışırlar. Bu konularda önyargılı olanlara, ne bilinçli olarak katılıp taraf tutarlar, ne de onları eleştirip tartışmalara girerler. Psikolojik danışmanlar kendilerine başvuran herkesi kabul edicidirler ve onlara anlayış göstererek hizmet verirler. Psikolojik danışmanlar hiçbir kültürel yapıyı diğerinden üstün görmezler.

5. Toplumsal Sorumluluk:
PDR; temelde insana yönelik bir hizmetler bütünüdür. Bu nedenle alanda verilen hizmetlerin doğası gereği, danışmanların birincil görevi ve sorumluluğu, insana yöneliktir. Psikolojik danışmanlar toplumun giderek karmaşıklaşan yaşam koşulları içinde kişinin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaya çalışırlar.

6. Mesleki ve Bilimsel Sorumluluk:
Psikolojik danışmanlar, meslektaşlarının bilimsel ve mesleki etik kural ve standartlara uygun davranıp davranmamaları ile de ilgilenirler. Gereğinde, uygun olmayan davranışları engellemek için meslektaşlarını uyarırlar ve Türk PDR derneğine durumu bildirirler.

C. ETİK STANDARTLAR
I. GENEL STANDARTLAR
Genel standartlar; Psikolojik danışmanların psikolojik danışma, ölçme ve değerlendirme, araştırma ve yayın, konsültasyon (müşavirlik) gibi tüm etkinlikleri için geçerlidir.

a) Yetkinlik Sınırları
1. Psikolojik danışmanlar, yalnızca eğitimini gördükleri, yeterince gözetim altında uygulama yaparak ya da uygun yeterli profesyonel uygulamalar yürüterek yetiştirildikleri uzmanlık alanlarında hizmet verebilir, öğretebilir ve araştırma düzenleyebilirler.
2. Psikolojik danışmanlar, yeni uygulama alanlarında ya da yeni teknikleri içeren çalışmalarda, ancak bu konudaki yetkin kişilerin gözetiminde gerekli eğitimi aldıktan ve denetim altında yeterli uygulamayı tamamladıktan sonra hizmet ve eğitim verebilir ya da araştırma yapabilirler.
3. Henüz gelişmekte olan ve standartları kesin belirlenmemiş alanlarda, psikolojik danışmanlar danışanlarını, öğrencilerini, araştırmaya katılanları ve birlikte çalıştıkları meslektaşlarını koruyup onlara zarar vermemek için gereken önlemleri almaya özen gösterirler.

b) Uzmanlıkta Sürekli Gelişme
Psikolojik danışmanlar, PDR alanındaki çağdaş ve bilimsel mesleki bilgileri ve yeni gelişmeleri izlerler. Meslek yaşamları boyunca bu alanlardaki bilgi ve becerilerini artırmaya çalışırlar.

c) Bireysel Farklılıklar
Yaş, cinsiyet, ırk, etnik köken, din, dil, cinsel eğilim, engelli olma durumu, sosyo-ekonomik düzey gibi bireysel farklılıklar, psikolojik danışmanların çalışmalarını önemli ölçüde etkileyebilir.
ç) Başkalarına Saygı
Psikolojik danışmanlar, mesleklerini uygularken, kendilerininkinden farklı olan değer yargılarına, tutumlara, kanılara ve törelere bağlı kişilerin haklarına saygı gösterirler. Bireysel farklılıklara duyarlı ve hoşgörülüdürler.

d) Ücret
1. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin verilmesinde ücret saptanırken, hem danışanların parasal durumu hem de bulunulan yörede bu tür hizmetlere uygulanan ücretler ölçüt olarak dikkate alınır.
2. Psikolojik danışmanlar, ödeme gücü düşük olan kişilere, benzer hizmetleri parasız ya da çok az bir ücretle sağlayan sosyal yardım ya da kamu kuruluşlarına gidebilmeleri konusunda yardımcı olurlar.
3. Psikolojik danışmanlar, danışanlarına sağladığı psikolojik hizmetler karşılığında mal mülk kabul etme ya da bir hizmet isteme gibi bir takas anlaşmasına girişmezler. Bu tür bir ilişkinin çeşitli çatışmalara, anlaşmazlıklara ve sömürülere yol açabileceğini bilirler.

e) Duygusal ve Cinsel Taciz
1. Psikolojik danışmanlar, danışanları ile duygusal ve cinsel ilişkilere girmezler. Duygusal-cinsel olarak sözel/sözel olmayan davranışlarda bulunmazlar. Psikolojik danışmanlar; öğrencileri, danışanları, yardımcıları, araştırmaya katılanlar gibi kendi sorumluluğu altında olan/çalışan kişilerle duygusal-cinsel ilişkilere girmezler.
2. Psikolojik danışmanlar, cinsel tacize uğramış olanlara ya da cinsel tacizde bulunanlara, diğer danışanlara gösterdikleri değer ve saygıyı göstererek psikolojik danışma hizmeti verirler. Ayrıca, bunlar hakkında okuldan atılma, mesleklerinde terfi ettirilmeme, işe alınmama gibi durumlarda verilecek kararlara da katılmazlar.

f) Başkalarına Zarar Vermemek
Psikolojik danışmanlar birlikte çalıştıkları kimseleri tedirgin etmekten, yaşları, cinsiyetleri, milli ya da etnik kökenleri, sosyo-ekonomik düzeyleri bakımından küçümsemekten kaçınırlar.

g) Gizli Bilgiler
Psikolojik danışmanlar bütün mesleki çalışmalarında, danışanlarına ilişkin özel bilgileri korumak sorumluluğu taşırlar.

h) Profesyonel Kimlik
Psikolojik danışmanlar; mesleki kimliklerini, çalıştıkları kurumlardaki statülerini ve bu kurumların amaç, işlev ve niteliklerini gerçekte olduğu gibi tanıtırlar. Ait olmadıkları ve kendilerinin mesleki niteliklerinden farklı bir mesleğin niteliklerine doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olma iddiasında bulunmazlar.

II- PSİKOLOJİK DANIŞMA İLİŞKİLERİ
Bu bölümde belirtilen maddeler hem bireysel hem de grupla psikolojik danışma ilişkilerinde geçerlidir.
1. Psikolojik danışma ilişkisi ancak danışanın gönüllülüğü ile olanaklıdır. Buna göre; danışan danışma ilişkisine girip girmemekte serbesttir. Bu özgürlüğün tanınamadığı durumlarda, psikolojik danışman danışana bunun nedenlerini açıklamakla yükümlüdür.
2. Bireysel ve grupla psikolojik danışmada, psikolojik danışman başlangıçta danışanın/danışanların rollerini ve sorumluluklarını ve gizliliğin sınırlarını tanımlamalıdır.
3. Danışma süreci içerisinde psikolojik danışman danışanın kişisel bütünlüğüne saygı göstererek onun iyiliği ve huzuru için çalışmaktan sorumludur. Psikolojik danışman aynı zamanda danışanı grup etkileşiminden doğacak bedensel ve/veya psikolojik incinmelerden korumak için uygun önlemleri almakla yükümlüdür.
4. Psikolojik danışman, danışma ilişkisinden elde edilen bilgi ve kayıtların saklanması, başkalarına verilmesi ya da yok edilmesinde etik kurallara uygun davranır. Danışma ilişkisi ile ilgili her türlü bilgi gizli tutulur. Grupla psikolojik danışma oturumlarında da grup üyelerinin paylaştıkları özel ve kritik bilgilerin gizli tutulması esastır.
5. Eğer danışan aynı zamanda bir başka profesyonel kişi ile ilişkideyse, psikolojik danışman o kişi ile bağlantı kurarak onun onayını almaksızın, bu bireyle danışma ilişkisine girmez. Eğer danışma ilişkisi başladıktan sonra, danışanın başka bir danışma ilişkisi içinde olduğunu öğrenirse, psikolojik danışman diğer meslektaşının iznini alır, ancak danışan diğer danışmanla ilişkiyi kesmek istemiyorsa psikolojik danışman bu danışanıyla ilişkisini sonlandırır. Çünkü bu durum etik açıdan sakıncalıdır.

III- ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Psikolojik danışmanlar, psikolojik yardım hizmetleri verirken, araç olarak psikolojik testler ve test dışı tekniklerden yararlanırlar. Burada sıralanan ölçme ve değerlendirme ile ilgili etik kurallar, testler ve test dışı teknikleri kapsayacak biçimde ele alınmalıdır.
1. Testi veren psikolojik danışman, testin uygulanmasından önce testin niteliği ve amacı ile test sonuçlarının kesin olarak nerede kullanılacağı ile ilgili testi alana bilgi vermelidir. Test sonuçları yorumlanırken, testi veren kişi sosyo-ekonomik, etnik ve kültürel etmenlerin test puanlarına etkisini dikkate almalıdır. Test sonuçlarının yorumlanmasında geçerliği olmayan bilgilerin ek olarak kullanılmasından kaçınılmalıdır.
2. Bir danışana uygulanmak üzere test seçilirken, testin geçerlik ve güvenilirlik düzeyinin yeterli olmasına ve aynı zamanda normlarının bulunmasına dikkat edilmelidir. Mesleki ve eğitimsel seçme, yerleştirme ve psikolojik danışma için kullanıldıklarında, testin/testlerin geçerlik ve güvenilirliklerinin yanı sıra danışan için hem yasal hem de etik açıdan uygun olup olmadığı sorgulanmalıdır. Eğer geçerliği ve güvenilirliği saptanmamış bir test kullanılırsa, sonuçların güçlü yönleri ve yorumun sınırlılıkları açıklanmalıdır.
3. Testi veren psikolojik danışman, uygulanan testler ve sonuçları hakkında kamuoyuna herhangi bir açıklamada bulunacağı zaman, yanlış iddia ve algılamaya neden olmayacak şekilde, doğru bilgi vermelidir.

IV. ARAŞTIRMA VE YAYIN
Bu bölümde psikolojik danışmanların, araştırma ve yayın konusunda uymaları gereken etik ilkeler belirtilmiştir.
1. Psikolojik danışmanlar, araştırmalarını düzenleme, yürütme ve rapor etme sırasında, bilimsel yeterlilik ve etik standartlara uyarlar.
2. Psikolojik danışmanlar, araştırmalarını yürütürlerken, elde edecekleri sonuçların yanıltıcı olma olasılığını en alt düzeyde tutabilecek önlemleri alırlar.
3. Psikolojik danışmanlar, araştırmaya katılan ve araştırmalardan etkilenen insanların haklarının korunması ve huzurlarının bozulmamasından sorumludurlar. Kültürel farklılıklara duyarlı davranmalıdırlar. Araştırma yürütülürken deneklerin psikolojik, fiziksel ya da sosyal incinmelere maruz kalmaları önlenmeli ve mantıklı tüm önlemler alınmalıdır.
4. Araştırmanın amacının gizli kalmasının gerekli olduğu durumlar dışında, araştırmaya katılan kişiler araştırmanın amacından haberdar edilirler. Sözü edilen durumlarda da araştırma sonunda amaç kendilerine açıklanır.

V- KONSÜLTASYON (MÜŞAVİRLİK)
Konsültasyon, yardım edecek olan uzman ile yardıma gereksinim duyan kişi, grup ya da kurum arasında gönüllüğe dayalı bir ilişkidir. Bu ilişkide konsültasyon hizmeti veren psikolojik danışman, yardım isteyenlerin yaşamakta oldukları ya da olası sorunların tanımlanması ve çözülmesine yardım etmektedir.
1. Konsültasyon hizmeti vermeyi kabul eden psikolojik danışman, kişi ve/veya kurumla ilgili bir değişikliği içeren yardım ilişkisine girerken; kendi değerleri, bilgisi, becerileri ve gereksinimlerinin farkında olmalı ve ilişkisinde kişi ya da kişilerden çok, çözülecek soruna odaklaşmalıdır.
2. Psikolojik danışman ve danışan arasında, sorunun tanımlanması, amaç değişikliği ve seçilen müdahalelerin sonuçlarının kestirilmesi konusunda anlayış ve uzlaşma olmalıdır.
3. Psikolojik danışman, gerek kendisi ya da kurumu, gerekse yardım isteyen taraf açısından çözülecek olan sorunun gerektirdiği bilgi, beceri ve kaynakları dikkate almalıdır.

VI. MESLEĞE HAZIRLIK
Bu bölümde, psikolojik danışmanları eğitmekle sorumlu, üniversitelerin ilgili bölümlerinde görev yapan akademisyenlerin etik sorumlulukları sıralanmıştır.
1. Eğitim programlarından sorumlu olan kişilerin hem öğretici hem de uygulayıcı olarak bilgi ve beceri sahibi olmaları gerekir.
2. Öğretim elemanları; bilgi, beceri ve kendini anlama yönünde geliştirici, yeterli ve bilimsel açıdan kabul edilmiş çağdaş gelişmelere uygun programlar düzenlerler.
3. Öğretim elemanları yetiştirmekte oldukları öğrencilerin kişisel sınırlılıklarının gelecekte psikolojik danışma hizmeti vermelerini engelleyeceğini düşünüyorsa öğrencinin durumuna uygun yönlendirmeyi yapar. Böylece mesleği, öğrenciyi ve yardım alacak danışanları korumaya çalışır.
4. Öğretim elemanları, eğitimleri sırasında mesleğin etik sorumluluk ve ilkeleri ile ilgili öğrencileri bilgilendirirler.

VII. ÖZEL ÇALIŞMA
1. Psikolojik danışmanlar, PDR alanında doktora derecesi almış olan uzmanlar yasal ve idari kurallara uygun olmak ve ilgili makamdan izin almak şartı ile özel çalışma yapabilirler.
2. Özel çalışma yapan uzman psikolojik danışmanlar, ticari kazancın yanı sıra, PDR mesleğinin gelişmesine katkıda bulunduklarını ve doğrudan doğruya topluma hizmet verdiklerini bilirler.
3. PDR mesleği için geçerli olan ve bu kitapçıkta belirtilen etik ilkeler ve kurallar özel çalışma yapanlar için de aynen geçerlidir.

VIII. PERSONEL YÖNETİMİ
1. Psikolojik danışmanlar çalıştıkları kurumda yönetici, iş veren ve iş arkadaşlarına kendi profesyonel rollerinin sınırlarını ve düzeyini açıklarlar.
2. Psikolojik danışmanların çalıştıkları kurumların amaç ve işlevleri ile ilgili yeterince bilgi sahibi olmaları gerekir. Çalışmalarını yürütürlerken bu amaç ve işlevlerin gerçekleşebilmesi için çaba harcarlar.
3. Psikolojik danışmanlar görevlerini yürütürlerken birlikte çalıştıkları iş arkadaşları ile iyi ilişkilere dayanan dengeli bir çalışma düzeni sağlamakla yükümlüdürler.

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
Aydın, İnayet. (2003), Eğitim ve Öğretimde Etik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Doğan, Süleyman ve B.E. Tekinalp. (2002), “Lisans düzeyinde Meslek Sorunları ve Ahlak İlkeleri dersinin kapsam ve işlenişi: Gazi Üniversitesi örneği.” Psikolojik Danışmanlıkta Etik Sempozyumu Kitapçığı. YÖRET. 8-9 Haziran.
Corey, C., M.S. Corey ve P. Callanan (1998), Issues and Ethics in the Helping Professions. Pacific Grove CA: Brooks Cole Publ. Comp.
Cottone, R. ve V.M. Tarvydas. (1999), Ethical and Professional Issues in Counseling. Prentice Hall, Inc.
Ergene, T. (2004), “Psikolojik Danışmada Etik İlkeler: Etik Karar Verme Süreci” Eğitim Araştırmaları Dergisi 4,15: 49-53,
Herlihy, B. ve G. Corey. (1996), ACA Ethical Standarts Casebook. Fifth Edition.
Huey, W. C. ve JR. T. P. Remley, (1998), Ethical and Legal Issues, ASCA.
Korkut, Y. (2002), “Ülkemizde ruh sağlığı ile ilgili tüm branşlarda meslek etiği gerekliliği: etik ilke ve standartlar konusunda gelinen ve gelinmesi arzu edilen nokta üzerine düşünceler.” Psikolojik Danışmanlıkta Etik Sempozyumu Kitapçığı. YÖRET. 8-9 Haziran.
Kuzgun, Y. (2000), Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: ÖSYM Yayınları
Niles, G. S. ve Bowlsbey. (2002), Career Development Interventions in the 21st. Century. New Jersey: Merril Prentice Hall.
Smith, D. (2003) “Five principles for research ethics.” Monitor on Psychology. 34 (1). January.
Smith, D. (2003), “What you need to know about the new code.” Monitor on Psychology. 34 (1). January.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Çalışanlar İçin Etik Kurallar (2004). 4.Bası. Ankara.
Whittmer, J. (1999), Professional Identity and Ethics: Course Pack for MHS 6938 (Unpublished manuscript), University of Florida.

www.pdr.org.tr